Sit alanı, devlet tarafından kamu ve kültür yararı olan ve koruma altına alınması gereken bu alanlarda yapılaşmaya ve değişime izin verilmeyen alanlara denir.
Geçmiş dönmelerden günümüze ulaşmış bazı yerlerin, alanların, binaların kültür mirasının korunması açısından sit alanları büyük bir önem taşımaktadır.
Niteliklerine Göre Sit Alanları Nelerdir?
Üzerinde izinsiz bir yapılaşma ya da değişime izin verilmeyen SİT alanları amaçlarına ve sahip oldukları niteliklere göre sınıflandırılır ve derecelendirilir. Niteliklerine göre sit alanları şu şekildedir:
1- Doğal Sit Alanları Nedir?
Tarih öncesi ya da tarihi jeolojik dönemlere ait olan yer altında, yer üstünde ya da su altında fark etmeksizin ender bulunan tarihi ve kültürel öneme sahip alanlardan oluşan bölgelere doğal SİT alanları denir. Doğal SİT alanları 3 dereceye ayrılır.
A- Birinci derece doğal SİT alanları sahip oldukları özellikler bakımından evrensel değerlere sahiptir ve dünya üzerinde oldukça nadir bulunan doğaları olan ya da özel yapıları bulunduran alanlardır.
B- İkinci derece doğal SİT alanları doğal yapının bozulmasını engellemek ve kamu yararı düşünülerek koruma altına alınmış olan ve kullanımına sınırlı şartlar ve belirlenmiş olan koşullar altında izin verilen alanlardır.
C- Üçüncü derece doğal SİT alanları yine sahip oldukların nitelikleri bakımından doğal yapısının bozulması engellemek için koruma ve gözetim altına alınmış fakat bölgenin ihtiyaçları bakımından konut yapımı için imara izin verilme ihtimali olan alanlardır.
2- Arkeolojik Sit Alanları
İnsanlık tarihinin eski zamanlarına ve eski uygarlıklarına ait olan yer altında, yer üstünde ya da su altında olması fark etmeksizin bulunduğu dönemin sosyal, ekonomik ve kültürel özelliğini yansıtan özelliklerine sahip oluşumların ya da yapıların bulunduğu alanlara jeolojik SİT alanları denir. Doğal SİT alanlarında olduğu gibi 3 dereceye ayrılır.
A) Birinci derece arkeolojik SİT alanları tarihi araştırmalar için önemli envanterler sunan, tarih araştırmaları için önemli katkılar sunacak ve yalnızca bilimsel çalışmaların yapılmasına izin verilen, koruma altına alınmış olan alanlardır.
B) İkinci derece arkeolojik SİT alanları koruma kurulu tarafından belirli şartlar altında kullanılmasına izin verilen fakat bilimsel nitelikteki çalışmalar dışında sahip olduğu yapısı ve nitelikleri bozulmadan korunacak olan alanlardır.
C) Üçüncü jeolojik SİT alanları yine koruma ve kullanma kurulu tarafından alınmış kararlar doğrultusunda yeni düzenlemelerin yapılmasına imkân verilen alanlardır.
3- Kentsel SİT Alanı Nedir?
Tarihsel, mimari, estetik ya da sanat açısından tarihi ya da kültürel değere sahip olan ve bulundukları konum itibari ile bir arada olduklarında teker teker sahip oldukları kıymetten daha fazla anlam ifade eden yapılar, bahçeler, bitkiler, yerleşim dokuları, duvarlar ya da surlardan oluşan alanlardır.
4- Tarihi SİT Alınan Nedir?
Sahip oldukları milli ya da askeri tarihi açısından önem ve manevi değer taşıyan, doğal yapıları bozulmadan korunarak sonraki nesillere aktarılması amaçlanan alanlardır
Sit Alanlarının Sahip Olduğu Dereceler Ne İfade Eder?
SİT alanları niteliklerinden sonra bir de derecelerine göre sınıflandırılır. Bir SİT alanının sahip olduğu derece arsa ya da arazi üzerinde yapabileceğiniz değişiklikler ve inşa çalışmaları için belirleyici olan bir etkendir. SİT alanları 3 derecede sınıflandırılır.
1- Birinci derece SİT alanları bilimsel nitelikteki arkeolojik çalışmalar dışında üzerinde en ufak bir değişiklik dahi yapılmasına izin verilmeyen alanlardır. Eğer birinci derece SİT alanı olan bir arsa sahibi iseniz maalesef ki izin almadan üzerinde çivi dahi çakamazsınız. Şahsi kullanımlar için istisnaya yer verilmeyen birinci derece SİT alanları yalnızca yetkili kuruluşlar tarafından araştırmalar ya da bakım çalışmaları yapılabilen alanlardır. Eğer birinci dereceden SİT alanı olan bir arsa ya da araziyi satın aldıysanız ya da sahip olduğunuz arsanız birinci dereceden SİT alanı ilan edilirse Kültür ve Turizm Bakanlığının, Tabiat Varlıklarını Koruma Genel Müdürlüğü tarafından yıllık olarak belirlenen trampa yani takas programlarına başvurabilirsiniz. Bu başvuru sonrasında Maliye Bakanlığı tarafından onay verilmiş olan hazine taşınmazlarıyla takas yapma şansınız bulunuyor.
2- İkinci derece SİT alanları koruma ve kullanma kurulu tarafından belirlenen koşullar dahilinde kullanılabilen alanlardır. İkinci derece SİT alanları ikiye ayrılır. Birincisi; ikinci dereceden arkeolojik SİT alanları, ikincisi ise ikinci dereceden doğal SİT alanlarıdır. İkinci derece arkeolojik SİT alanları üzerinde koruma ve kullanma kurulu tarafından üzerinde yapılaşma faaliyetlerine izin verilmez. İkinci derece doğal SİT alanları üzerinde ise turizm faaliyetleri amacıyla turizm işletme belgesine sahip turistik tesisler belirli koşullar altında hizmet verebiliyor. Eğer ikinci derece SİT alanı olan bir arsa satın aldıysanız ya da sahip olduğumuz arsa ikinci derece SİT alanı ilan edilmiş ise yalnızca ikinci derece arkeolojik SİT alanları için trampa yani takas hakkınız bulunmaktadır.
3- Üçüncü derce SİT alanları koruma ve kullanma kurulunun almış olduğu kararlar doğrultusunda belirli zaman ve belirli koşullar altında sahip olduğu özellikler ve doğasını kaybetmeyecek şekilde üzerinde inşaat yapılmasına izin verilen SİT alanlarıdır.