Disleksi; okuma, heceleme ve yazma becerilerinde meydana gelen nörogenetik bir sorundur. "Dahilerin Hastalığı" olarak ta bilinen disleksinin öğrenmeye engel birkaç türü vardır. Disleksi olan çocuklar yeterince zeki ve öğrenmeye motive olsalar bile okuma güçlüğü çekerler. Disleksi bir hastalık değildir ama tedavi edilebilen bir doğumsal rahatsızlıktır.
Disleksi nedenleri
"Haftanın günlerini öğrenebilecek mi?", "Mars’ta yaşam üzerine konuşabiliyor, ama 2 ile 2’yi neden toplayamıyor?", "Niye okulda iyi değil?", "dede"yi neden "bebe" diye okuyor?", " b ve d harfleri arasındaki farkı göremiyor mu?", "Anlamını bildiği bu kelimeleri neden okuyamıyor?" "Neden aklı kadar başaramıyor?", "Dört farklı aritmetik probleminin hepsine birden neden aynı cevabı veriyor?"
Anne babalarda bu soruları uyandıran çocuklar, disleksik çocuklardır. Onlar okulda başarısız, ama zeki çocuklardır. Bu çocuklar "çini"yi "için" diye okurlar. 41’i 14 yazarlar, p’yi d, d’yi b yazarlar ve bir kelimeyi oluşturan harflerin sırasını hatırlayamazlar. Ödevlerini tahtadan alamazlar, kaybederler, kitaplarının yerini unuturlar, eşyalarını kaybederler, içinde bulundukları yılı, günü ve mevsimi ayırt edemezler. Kahvaltıya öğle yemeği diyebilirler; dün, bugün ve yarını karıştırabilirler. Gördüklerini hatırlayamazlar ya da zihinlerinde canlandıramazlar. Bu çocuklar sınıfta öğrenemezler. Bu çocuklar, bir cümle ya da fikrin ortasından başlayabilirler ya da bir cümlenin ortasında durabilirler. Bazı durumlarda toplama, çarpma yapabilirler; ama çıkartma ya da bölme yapamazlar. Kimi zamanda matematiği yalnızca zihinden yapabilirler, ama yazamazlar. Kelimeleri yüksek sesle okurken harfleri ve heceleri atlayabilirler ya da ekleyebilirler.
Araştırmalar, disleksinin, beynin bilgi işleme biçiminden dolayı gerçekleştiğini göstermiştir. Yapılan beyin taramalarında, disleksi olan insanların okuduklarında diğer insanlara kıyasla beynin farklı bölümlerini kullandıkları saptanmıştır.
Disleksik insanlarda harf ve sayıları tersine çevirme veya kelimeleri tersten okuma durumları görülebilir. Ancak bu ters algılama, gelişimin normal bir parçası olarak gerçekleşir ve pek çok çocuk, ilkokul birinci ya da ikinci sınıftan sonra normale döner.
Disleksideki asıl sorun, konuşmanın temel sesleri olan (örneğin “b” sesi) fonemlerde sorun oluşmasıdır. Bu nedenle, o ses için harf simgesi ile harf simgesi arasında bağlantı kurmakta ve sesleri sözlere dönüştürmekte sorun yaşarlar. Bu, kısa, tanıdık kelimeleri tanımayı veya daha uzun sözcükleri seslendirmeyi zorlaştırır. Bu sebeple disleksisi olan birinin sesli ses çıkarması çok zaman alır.
Kelimenin anlamı çoğu zaman kaybolur ve okuma anlama zayıftır. Disleksisi olan kişilerin yazımında zorluk çekilmesi şaşırtıcı değildir. Ayrıca kendilerini yazılı ve hatta konuşurken ifade etmekte güçlük çekebilirler. Disleksi bir dil işleme bozukluğudur, bu nedenle konuşulan ya da yazılı olan tüm dil biçimlerini etkileyebilir.
Bazı insanlar daha hafif disleksi biçimlerine sahiptir, bu yüzden sözlü ve yazılı dildeki bu diğer alanlarda daha az sıkıntı yaşayabilirler.
Disleksi, tek başına ortadan kaybolan veya büyürken düzelen bir rahatsızlık değildir. Doğru yardım ile disleksi olan çoğu insan okumayı öğrenir. Çoğu zaman bu stratejileri öğrenmek ve kullanmak için farklı yollar bulunmaktadır. Bunlar dışında diğer bazı disleksi nedenleri arasında;
Beyin Hasarı
Genetik, kalıtımsal nedenler
Nörolojik nedenler
Yapısal farklılıklar
İşlevsel farklılıklar
Yarıküre arası iletişim sorunları
Algısal nedenler
Görsel algılama, işitsel algılama
Dilsel nedenler
Bellek bozuklukları gösterilebilir.
Disleksi belirtileri
Okuma bozukluğu
Okuma hızının çok düşük olması
Konuşurken doğru kelimeyi bulmakta zorlanma
Okuduğu metni anlayamama
Yazı yazarken zorlanma
Okuduğunu hatırlayamama
b ve d harflerini, 6 ve 9 gibi sayıları ters algılama
Okurken kelime atlama
Hecelerin ve harflerin yerlerini karıştırarak okuma
Yön (yukarı, aşağı) ve zaman (saat, gün, yıl) kavramlarını karıştırma
Organize olmada zorluk çekmek
Kopyalama ve boyama yapmamakta zorlanma
Sıralı talimatları takip etmekte zorlanma
Okunması güç olan kelimelerin yerine, okuma bozukluğu olan çocuklar, benzer harfli diğer kelimeleri okumaya eğilimlidir. Bazı çocuklar, tek bir sözcük yanlış okunduğunda bile diğer kelimeleri temel alarak bir cümlenin içeriğini çıkarırlar. Bu nedenle tanıda, sadece okuduğunu anlama değil, aynı zamanda tek tek kelimelerin yüksek sesle okunması da hesaba katılması çok önemlidir. Okuma yavaşlığı yetişkinlerde okuma bozukluğunun ana belirtisidir. Bu, özellikle, karmaşık, çok sesli ve nadir kelimelerle oluşur.
Stresli durumlarda, ör. resmi bir ofiste veya meslektaşlarınının önünde formları okurken, belirtiler artar. Okuma bozukluğu da saymada (ör. Matematik problemleri okurken) ve yabancı dil öğrenirken kendini gösterir. Yazım bozukluğu, önemli ölçüde artan yazım hataları ile karakterizedir. Yazım bozukluğu olan çocuklar genelde 40 test kelimesinin yalnızca yüzde 10’unu doğru yazar. Bu sıklıkla sınırlı kelime dağarcığı veya dil yeteneği eksikliği olarak algılanır. Bununla birlikte, çoğunlukla kırmızı kalemle düzeltilen yazım hatalarını öğretmenlerin olumsuz yorumlarıyla önlemek, genellikle telafi stratejisidir.
Disleksi teşhisi ve tanısı
Disleksi teşhisi için, bir çocuğun okuma ve yazım denetimi performansı ortalamanın çok altında olmalıdır. Bu, ortalamanın altında bir standart sapmaya tekabül eden yüzde 16’dan küçük bir sıralama anlamına gelmektedir.
Disleksili ergenlerde dünyevi düşünceler ve intihar girişimleri, aynı yaştaki diğer insanlardaki gibi üç kat daha yaygındır. Depresif bozuklukların oranı iki kat daha fazladır ve anksiyete bozuklukları üç kat yaygındır.
Disleksi tedavisi
Tedavi planı aşağıdakileri içerebilir;
Her yaşta disleksi için çok önemli olan okuma becerilerini geliştirmeye yardımcı olmak için eğitim veya öğretme
Disleksinin işyerinde neden olduğu sorunları yönetmenize ve bunları yönetmenize yardımcı olacak mesleki tedavi
Talimatların yazılı olarak değil konuşarak anlatılması
Öğrenme ve hatırlamaya yardımcı olacak yöntemler bulma
Teknoloji de özellikle de çalışan bir yetişkin için disleksiyi yönetmenin önemli bir parçası olabilir. Yardımcı olabilecek bazı şeyler şunlardır;
Önemli toplantıları veya önemli konuşmaları kaydetmek, sonra önemli bilgileri tekrar dinlemek
Kendini, organize etmeyi ve uyarıları en aza indirgemek için organizasyon uygulamaları veya elektronik düzenleyicileri kullanma.
Doğru yardım ile disleksi olan çocukların çoğu, normal sınıflarda okumayı ve yazmayı geliştirebilirler. Genellikle durumu okumak, hecelemek ve yönetmek için özel olarak eğitilmiş bir öğretmen, okuma uzmanıyla çalışırlar.
Tedavide başlangıçta bozukluğun tanımlanması, ailelere danışmanlık yapılması ve öğretmenlere danışmanlık yapılması da dâhildir. Daha sonraki tedavi, disleksinin şiddetine ve psikolojik semptomlara veya eşzamanlı bozukluklara bağlıdır. Dikkat eksikliği, hiperaktivite bozukluğu olan bir disleksi hastası ilaç tedavisi uygulayarak okulun içindeki ve dışındaki öğrenme yeteneklerini artırabilir.
Bozukluğun, nedenlerinin ve tedavi seçeneklerinin tanımlanması genellikle ebeveynlere büyük bir rahatlama getirir. Teşhis genellikle aylarca hatta yıllar alır, bu süre zarfında ebeveynler, genellikle anne, çocuğunu evde günlük pratik yoluyla desteklemeye çalışmalıdır. Disleksi tedavi sürecinde şunlar yapılmalı
Bozukluk hakkında bilgi verilmesi
Herhangi bir zihinsel belirtinin ve eşzamanlı bozuklukların tedavisi
Düzenli okuma desteği
Bireysel imla desteği